|
شهرستان اليگودرز با رويكرد آماري
نام‌گذاري:
برخى تاريخ بناي آن را به عهد گودرز ، پهلوان داستانى شاهنامه، مربوط مى‌دانند و بر اين مبنا نام اوليه شهر را آل‌گودرز دانسته ، و بر اين باورند كه اين نام به مرور به اليگودرز تبديل يافته است. شوارتس اين نام را به صورت اليگودرز ثبت كرده است .
شهرستان اليگودرز از ديدگاه مطالعاتي جغرافي دانان و جامعه شناسان و تاريخ نگاران :
در اين قسمت سعي شده است كه منابع و ماخذ هر مطلب در داخل پرانتز ، درست بعد از كلمه يا جمله نوشته شود . در پايان نيز ليست كليه منابع و ماخذي كه از آنها در اين نگارش بهره گرفته شده ، آورده شده است .
1-موقعيت جغرافيايي
اليگودرز يكى از شهرستانهاي استان لرستان كه از 5 بخش (مركزي و زز و ماهروو بشارت و بربرود غربي و بربرود شرقي ) و 11 دهستان و دو شهر (اليگودرز. شول آباد) تشكيل شده ( تقسيمات...، 43)، و 361 آبادي داراي سكنه را در خود جاي داده است (22-23). اين شهرستان از شمال به استان مركزي، از شرق به استان اصفهان، از غرب به شهرستانهاي ازنا، خرم آباد و دورود (استان لرستان) و از جنوب به استان خوزستان محدود است
اين شهر به عنوان مركز شهرستان در 49 و 42 طول شرقى و 33 و 26 عرض شمالى، در ارتفاع 1988 متري از سطح دريا و در فاصله 135 كيلومتري شرق شهر خرم آباد (مركز استان) و بر سر راه اصلى خرم آباد - اصفهان قرار گرفته است فاصله اين شهر تا دورود (شمال باختري) 60 كيلومتر ، تا خمين (شمال خاوري) 52 كيلومتر) و تا تهران 375 كيلومتر است
ا2-طلاعات جغرافيايي و زمين شناسي
اليگودرز با ارتفاع متوسط 2000 متر از سطح دريا، ناحيه‌اي كوهستانى‌است كه در شرق‌استان‌لرستان‌قرار گرفته‌است اشترانكوه (4050 متر) و قالى كوه (3901 متر) از مهم‌ترين كوههاي اين ناحيه و مربوط به رشته كوههاي زاگرس هستند (اين رشته كوه در جنوب خاوري اليگودرز قرار دارد و تا منطقه اصفهان امتداد مى‌يابد بلنديهاي ناحيه اليگودرز بيشتر متعلق به دوران سوم و تحت تأثير حركات كوهزايى آن بوده است و جنس تشكيلات آن بيشتر از كوارتزيت، سنگ آهك، مرمريت، شيل و ماسه سنگ است. قسمت دشتى اليگودرز به طور كلى از رسوبات معاصر پوشيده شده است
3-اطلاعات اقليمي و هواشناسي
آب و هواي اين ناحيه بيشتر سرد و معتدل است : قسمتهاي مركزي و شمالى‌معتدل،و قسمت‌كوهستانى‌جنوب‌و جنوب‌غربى،سرد مي باشد (
نوسان شديد درجه حرارت طى ماههاي سال و نيز شبانه روز از ويژگيهاي آب و هوايى اين ناحيه است، تا جايى كه اختلاف دما ميان حداكثر مطلق (ماه تير) و حداقل مطلق (ماه دي) را در اين ناحيه 72.5 درجه سانتى‌گراد دانسته‌اند
آب و هواي اين شهر معتدل و حداكثر دما در تابستان به 37 و حداقل آن در زمستان به -8 درجه سانتى‌گراد مى‌رسد. متوسط بارش‌سالانه‌درآنجا 270 ميلى‌متراست
در واقع ارتفاع نسبتاً زياد و نزديكى به رشته اشترانكوه، موجب شكل گيري بادهاي دائمى و ريزش مداوم برف در زمستان و در نتيجه سرماي شديد در طول اين فصل مى‌شود، به نحوي كه دما در بسياري از سالها تا 30- درجه سانتى‌گراد پايين مى‌آيد و راههاي ارتباطى ناحيه تا مدتى مسدود مى‌ماند. كاهش ناگهانى دما در فصل بهار موجب سرماي شديد و نهايتاً از ميان‌رفتن پوشش‌گياهى طبيعى و مزارع مى‌شود
در ناحيه اليگودرز بادهاي محلى از پديده‌هاي نسبتاً دائمى است. اين بادهاي محلي عبارتند از :
1- باد اصفهان (اواخر پاييز تا بهار) با جهت شرقى - غربى
2- باد بهاري (اواخر اسفند ماه) با جهت جنوبى - شمالى
3- باد پنجه (ماههاي تابستان) با جهت جنوب شرقى - شمال شرقى
4-ميزان بارندگي و نزولات جوي
مقدار متوسط نزولات جوي سالانه آن 644.4 ميلى‌متر برآورد شده است
رودخانه اليگودرز ؛ رودخانه كم آب و كوچكى است كه از كوههاي پيرامونى شهر سرچشمه مى‌گيرد. از آب اين رودخانه در فصل تابستان براي آبياري زمينهاي زراعى استفاده مى‌شود. اين رود در فصل زمستان با مسيري شرقى - غربى به رودخانه ماربره مى‌پيوندد و پس از عبور از جنوب شهر ازنا و از ميان شهر دورود و با پيوستن چند شاخه فرعى به آن، با نام رودخانه سزار به موازات مسير خط آهن جريان دارد و نهايتاً به درياچه سد دز مى‌ريزد
رود ديگر اين شهرستان كاكلستان است كه از كوههاي جنوبى سرچشمه مى‌گيرد و در اصل از چندين شاخه كوچك فرعى تشكيل مى‌شود. اين رودخانه در طول مسير خود به نامهاي مختلف از جمله آب رودبار، آب الكن و آب زالكى (ذلقى) خوانده مى‌شود و سرانجام به درياچه سد دز مى‌ريزد
5-پوشش گياهي و طبيعي منطقه
پوشش گياهى شهرستان اليگودرز شامل درختان بلوط، بادام كوهى، زرشك، گردو، انجير در قسمتهاي مرتفع، به خصوص كوههاي جنوب و جنوب غربى است درختان كهن سال بلوط و چنار در دامنه شرقى قالى كوه، و همچنين پوشش بوته‌اي همچون گل گاوزبان، خاكشير، آويشن، بارهنگ، شيرين بيان و بومادران است كه مصرف دارويى دارند. پوشش مرتعى قابل توجهى در اين منطقه در دامنه‌هاي اشترانكوه وجود دارد (جانوران و پرندگان مختلفى از جمله خرس، پلنگ، گراز، يوزپلنگ، گرگ، كبك، قرقاول و تيهو در اين ناحيه يافت مى‌شوند
6-اطلاعات آماري و بافت شناسي جمعيت
مطابق سرشماري عمومى 1390ش، شهرستان اليگودرز ( اليگودرز و حومه ) داراي 142263 نفر جمعيت مي باشد كه 23115 خانوار را شامل مي شود . بر اين اساس بُعد خانوار در سطح شهرستان برابر 6.2 و نسبت جنسى حدود 1.7 نفر است . از اين جمعيت به ترتيب %41.2 يعني 58648 نفر ، در شهر و %51.4 يعني 73156 نفر در نقاط روستايي و %7.4 يعني 10459 جمعيت غير ساكن (كوچنده) زندگي مي كنند
بر اساس داده‌هاي همين سرشماري، %78.6 از جمعيت فعال اين شهرستان به كار اشتغال دارند كه اين نسبت در نقاط شهري و روستايى به ترتيب %84.7 و %74.4 است. علاوه بر اين، %64.7 از جمعيت‌اين شهرستان باسواد هستند كه اين نسبت در نقاط شهري %79.7 و روستايى %53.8 مي باشد
جمعيت‌اين‌شهر دراواخر دهه 1320ش، 7349 نفربود كه در نخستين سرشماري عمومى (1335ش) به 9592 نفر رسيد. در همين زمان %63.5 از جمعيت اين شهر كمتر از 15 سال داشتند و حدود %25.9 از ايشان باسواد بودند كه اين نسبت در مردان برابر %42.2 و در بين زنان %8.6 بود شهر اليگودرز در مهرماه 1365 داراي 9465 خانوار معمولى با 53691 نفر (و يك‌خانوار دسته‌جمعى با 152 نفر) جمعيت‌بود كه حدود %48.1 از آن ( 25830 نفر) كمتر از 15 سال داشتند كه نشان دهنده جوانى جمعيت اين شهر است.
شهر اليگودرز مطابق سرشماري عمومى (1390ش) داراي 88648 نفر جمعيت بوده و از ميان جمعيت 6 ساله و بيشتر اين شهر %79.7 باسواد بودند. علاوه بر اين %66.6 ( 39055 نفر) از اين جمعيت داراي 10 سال و بيشتر بودند كه از آن ميان، %28.7 (11212 نفر) شاغل، %6.1 (2389 نفر) بيكار و بقيه (%65.2) از لحاظ اقتصادي غير فعال به شمار مى‌آمدند
شهر اليگودرز در سالهاي اخير به صورت يكى از كانونهاي مهاجرفرست در سطح ناحيه درآمده است؛ تا آنجاكه %27.6 از ساكنان شهر متولد ديگر نقاط، به ويژه نقاط روستايى (%21.6) بوده‌اند رشد ناموزون بافت اين شهر كه خود نتيجه اينگونه روابط بوده است، موجب شده تا اليگودرز را يكى از بى‌نظم‌ترين مراكز شهري استان به شمار آورند
شمار واحدهاي مسكونى شهر اليگودرز 8102 واحد است كه تنها 127 واحد (%1.6) آن داراي اسكلت فلزي يا بتنى است و مصالح اصلى مابقى به ترتيب آجر و آهن و يا سنگ و آهن (%67.9)، آجر و چوب‌يا سنگ‌وچوب (16.3%) و يا خشت‌وچوب (6%)است
از مراكز مهم جمعيتى اين شهرستان بجز شهر اليگودرز، شهرك امام (چمن سلطان) است كه مردم آن به زبان تركى سخن مى‌گويند و ديگر شهرك ابوذر (شاپور آباد) كه داراي سابقه تاريخى نسبتاً طولانى بوده، و تا چندي پيش ارمنى نشين بوده است. بناي اين آبادي را به شاپور دوم ساسانى نسبت مى‌دهند و آثاري كهن در آن يافت شده است.
مطابق سرشماري 1390ش، از 465 آبادي شهرستان اليگودرز، 104 آبادي آن %22.7 خالى از سكنه بوده است . شمار آباديهاي داراي سكنه اين شهرستان به ترتيب در بخشهاي مركزي، 235 آبادي (80% از جمعيت روستايى) و در بخش زز و ماهرو ، 126 آبادي (20% از جمعيت روستايى) بوده است. 83% از آباديهاي شهرستان اليگودرز جمعيتى كمتر از 50 خانوار داشته‌اند جمعيت روستايى اين شهرستان 73156 نفر و شامل 11285 خانوار مي باشد
اهالى اين شهرستان غالباً از ايل بختياري و از طوايف چهارلنگ شامل ممى‌وند، ذلقى و موگويى هستند
طوايف كوچرو اين ناحيه در اطراف زز و درياچه گل‌ِ گَهَر زندگى مى‌كنند كه در زمستان به نواحى گرم دزفول و انديمشك و اطراف ايستگاههاي راه آهن نزديك خوزستان كوچ مى‌كنند
ممى‌وندها به طور سنتى دوره ييلاق را در ازنا، و قشلاق را در ليوه مى‌گذرانند ، حال آنكه سردسير شاخه‌هايى از اين طايفه دراطراف اليگودرز، و گرمسيرشان سردشت است مسكن طايفه ذلقى را در دوغ زنى، جاوند، ميان جايى و سادات احمدي، و محل طايفه موگويى را شيخ سعيد، بيركويى، خويى كويى، ديويلى، شياس و مهدور دانسته‌اند. اين نقاط به وسعت مراتع شهرت دارد و در گذشته دام بسياري را به منظور چرا از اصفهان و كاشان به آنجا مى‌آورده‌اند. جمعيت طايفه‌هاي ذلقى و ممى‌وند در سطح استان لرستان به ترتيب خانوار است
7-اطلاعات آماري اوضاع اقتصادي
فعاليتهاي اقتصادي جاري در اين شهرستان بيشتر از نوع فعاليتهاي كشاورزي است. زراعت و دامداري در كنار بازرگانى، خدمات اداري، صنعتگري و كارگري، مشاغل اصلى اهالى را تشكيل مى‌دهد. كشاورزي در دشتهاي هموار بصورت آبى، و در بلنديها، ديمى است. آب مورد نياز آبياري در سطح شهرستان از چشمه، كاريز، چاههاي عميق و رودخانه‌هاي محلى تأمين مى‌شود در سالهاي اخير شماري چاه عميق و نيمه عميق در منطقه اليگودرز احداث شده است و استفاده از ابزار توليد و ماشين آلات مكانيزه در كشاورزي رواج نسبى يافته است غلات، پنبه، چغندر، حبوب، صيفى، انگور و لبنيات از مهم‌ترين محصولات كشاورزي و دامپروري اين ناحيه به شمار مى‌روند
مطابق داده‌هاي آماري سال 1388ش، در اين شهرستان، سطح زير كشت گندم 81855 و جو 1493هكتار بوده است كه به ترتيب %36.8و %81.9 آن كشت آبى بوده است). در سال ياد شده ميزان توليد محصولات گوناگون زراعى در اين شهرستان قابل توجه است : 151441 تن گندم ، 4419 تن جو ، 320 تن برنج ، 1403 تن دانه‌هاي روغنى ، 71811 تن علوفه ، 22700 تن سبزي ، و 13194 تن حبوبات
اطلاعات آماري مراكز آموزشي و درماني
در اين شهرستان 270 دبستان، 67 مدرسه راهنمايى و 22 دبيرستان وجود دارد . همچنين 3 هنرستان فنى و مركز آموزش حرفه‌اي در اين شهرستان داير است دانشگاه آزاد و دانشگاه پيام نور ، مراكز آموزش عالى در اين شهرستان بشمار مي آيند دانشگاه پيام نور در سال تحصيلى 1389- 1388ش در دوره كارشناسى 1490 دانشجو (936 پسر و 554 دختر) داشته است 2 بيمارستان دولتى، 19 درمانگاه، 6 آزمايشگاه و 7 داروخانه از تأسيسات درمانى اين شهرستان به شمار مى‌روند
8-اطلاعات آماري صنايع
صنايع اين شهرستان بيشتر سنتى و دستى از قبيل بافت قالى، جاجيم و گليم است. بجز آن 6 كارخانه آردسازي، 5 واحد آهك و آجرپزي و 2 واحد تراشكاري در اين شهرستان وجود دارد.
كارگاههاي صنعتى اين شهر عمدتاً (98.5%) از كارگاههاي كوچك (كمتر از 10 نفر پرسنل) تشكيل شده، و بيشتر در زمينه صنايع غذايى، پوشاك و چرم، صنايع چوب و محصولات چوبى است همچنين معادن سنگ مرمريت و خاك چينى در كوههاي پيرامون شهر وجود دارد كه مورد بهره‌برداري است
9-زبان ، مذهب ، نژاد و قدمت
زبان ساكنان اين شهرستان با گويش لري و در اصل تلفيقى از لري بختياري و لري خرم آبادي است. مذهب مردم اين شهر تشيع (12 امامى) است
امام‌زاده‌هاي‌متعددي‌در اين‌شهرستان‌ازجمله در روستاهاي فرسش ، گايگان ، دوزان ، زَزُم و پيرامام وجود دارد. تپه‌هاي باستانى موجود در روستاهاي خمه سفلى و خمه عليا را مربوط به سده‌هاي 5 و 6قمري دانسته‌اند
در نزديكى شهرك ابوذر (شاپور آباد) ، در محلى به نام كهنه شهر (طلاشوران) سكه‌هايى متعلق به دوره به شاپور دوم ساسانى به دست آمده است كه حكايت از تاريخ شهر اليگودرز دارد
اگرچه آغاز شكل گيري شهر اليگودرز در ابهام قرار دارد، اما موقعيت خاص آن، هم از لحاظ دسترسى به منابع آب كافى و هم از نظر موقعيت ارتباطى كه نواحى بختياري را به ايران مركزي مى‌پيوندد و در واقع يكي از عوامل اوليه شكل‌گيري و گسترش اين شهر به اين علت بوده است كه در مسير راه عراق به پاكستان قرار گرفته و مرزهاي غربى را به شرق متصل مى‌سازد برخى نوشته‌اند كه در گذشته تقريباً در محل فعلى اين شهر، شهري ديگر با همين نام وجود داشته كه به علل ناشناخته‌اي از ميان رفته است (؛ وجود قناتها و بندها بر روي نهر، آثار برجاي مانده در كوهها و تپه‌هاي اطراف (مربوط به سده 7ق) و همچنين خانقاه اكبر بن على را از دلايل قدمت اين‌شهر بر شمرده‌اند
چنانكه از نام محله‌هاي شهر اليگودرز بر مى‌آيد، ظاهراً اين شهر همانند برخى ديگر از شهرهاي كشور، از ادغام چندين آبادي شكل گرفته است؛ از ميان اين محله‌ها مى‌توان از ده كهنه ، قلانو (قلعه نو) ، ده تيرانى، ده محمدرضا ، آديوند، ورزندان، پونه‌زار و مجيان نام برد. قديمى‌ترين اين محله (آبادي) ها، ده كهنه در غرب شهر، و قلعه نو است
اليگودرز در آغاز سده 14 ش جزو تقسيمات حكومتى بروجرد، و به عنوان قريه‌اي از ناحيه جاپلق و بربرود به‌شمار مى‌آمد
اهالى شهر اليگودرز بيشتر از ايل بختياري و طايفه چهارلنگ و تيره‌هاي دوزنى و ممى‌وند هستند و زبان آنان فارسى با گويش لري (تلفيقى از لري بختياري و لري خرم آبادي)، و دين ايشان اسلام (مذهب شيعه 12 امامى) است ؛ ارسكين اهالى اليگودرز را از «شيعيان قديم» دانسته است )
|